با سلام به شما مخاطبان همراه

درتعریف معرق بایستی گفت که: معرق به معنای وصله، تکه و رگه می باشد. هر کار رگه داری را معرق (mosaic) نامید.

حال که فهمیدیم معرق یعنی چه، بریم سراغ معرق کاری:

معرق کاری نوعی اثر هنری است که تکه های ریز چوب، فلز، پارچه،کاشی و… به زیبایی و در شکل های متفاوت در کنار یکدیگر قرار می گیرند. معرق کاری ایجاد طرح و نقش با استفاده از خرده های ریز بر روی صنایع دستی است. معرق کاری از هنرهای زیبایی است که در دوره سلجوقیان به اوج خود رسید. آثار به جای مانده از قرن ششم هجری به خوبی ظرافت های معرق کاری سلجوقی را نشان می دهد.

در قرن هشتم هجری می توان خارق العاده ترین معرق ها را توسط هنرمندان ایرانی دید. ایرانیان توانستند این هنر کهن را با زیباترین اشکال هندسی و با به کارگیری علم ریاضی ایجاد کنند.
تا قبل از این دوران معرق کاشی بیشتر رایج بود ولی هنرمندان ایرانی معرق را بر روی سطوح کوچکتر و ظریف تر نیز مورد استفاده قرار دادند. هنر مشرق زمین مدیون معرق کاران ایرانی است.

در اکثر شهرهای ایران به خصوص در اصفهان، تبریز، یزد، کاشان و.. نمونه هایی از معرق کاری و کاشی معرق را در ساخت ابنیه تاریخی می توان دید.
معرق چوب اغلب بر روی زمینه چوب با استفاده از دوربری و ترکیب چوب های رنگارنگ به کار می رود.
معرق چوب در صنایع دستی و هنری بسیاری از شهرهای ایران همچون اصفهان همچنان به کار گرفته می شود.

تاریخچه معرق کاری

واژه معرق در زمان حمله اعراب به ایران در قرن اول هجری همراه با هزاران کلمه و اصطلاح دیگر وارد ایران شد. حال آن که قدمت این هنر (معرق چوب) در ایران به دوران ایران باستان برمی گردد و نام قبلی این هنر نیز قبل از اسلام موزائیک بوده است. موزائیک یک اصطلاح یونانی از ریشه موز می باشد. و کلماتی مانند موزه و موزیک از ریشه موز گرفته شده است.

یونانیان باستان برای تزئینات موزه از کنار هم گذاشتن قطعات رنگی چوب، فلزات و سنگها بهره بردند که نام این تزئینات را موزائیک نهاده و از آن پس این هنر موزائیک نام گرفت و تا به امروز نیز کاربرد San Vettile دارد. صنعت موزاییک سازی توسط هنرمندان صدرمسیحیت ادامه یافت و در اوایل قرون وسطی به خصوص در قلمرو امپراتوران بیزانسی به اوج شکوفایی خود رسید. (مثلاً موزاییک های کلیسای سان وتیله در راونا)

از تاریخچه دقیق معرق در ایران اطلاع دقیقی دردست نیست. و دلیل آن هم از بین رفتن آثار چوبی در گذر زمان و نبود آثاری که بیان کننده ریشه این هنر باشد است. در بعضی از منابع به اشتباه گفته شده است که معرق چوب برگرفته از کاشی معرق است. این ادعا هم بدلیل تشابه کاشی کاری معرق با معرق روی چوب است که در هر دو ، نقش ها از ترکیب قطعات رنگی جنس مورد نظر شکل می گیرد. در بعضی منابع هم عنوان شده معرق در ایران از هند وارد شده است. در حالیکه در سبک هندی چوب زمینه کار یک تکه است و به علاوه جنس چوب از فوفل است. شیوه کار در سبک هندی به این شکل است که ابتدا طرح را بر روی چوب پیاده کرده و سپس شکل ها را بریده و بعد با تکه های مختلف چوب طرح را پر می کنند.

طبق آخرین کاوش هایی که در شهر سوخته واقع در زابل انجام گرفته است، شانه ای پیدا شده است که بر روی آن گلی با تکه های چوب کار شده است. این شانه متعلق به 5000 سال پیش است. پیدا شدن این شانه دلیلی بر بطلان دو نظریه فوق الذکر می باشد. علاوه بر این طرح گل روی شانه با طرح گلی که بر روی سفالینه ها کشف شده است یکی می باشد که نشان می دهد شانه یافت شده نمی تواند از جایی وارد ایران شده باشد. (بر اساس کاوش های استاد مهران امیر اینانلو)

از دوره سلوکیان آثار چندانی در دست نیست و آثار چوبی دوره اشکانی نیز شباهت به دوره هخامنشی دارد و در دوره ساسانی استفاده از کلاف های چوبی در ساختمان متداول بوده است. در این دوره نوعی رویه کوبی مربع های چوبی انجام می شده که نقش هندسی و انتزاعی داشته است.

معرق در ایران در قرن 6 هجری یعنی در دوره سلجوقیان به سمت کمال رفت و بسیار متداول گردید. در قرن هشتم هجری هنرمندان معرق کار به مراتب از هنرمندان دوره سلجوقی کاملتر و ظریف تر این کار را انجام می دادند. در این قرن هنرمندان موفق شدند اجزایی را که اشکال معرق از آنها تشکیل می شود کوچکتر کنند و لطیف ترین و زیباترین اشکال بنائی و هندسی را در مجموعه ای از رنگهای زیبا و براق که جز در فنون و صنایع شرقی مخصوصاً ایرانی دیده نمی شود نمایش دهند. مخصوصاً ارزانی معرق بیشتر موجب شیوع آن گردید . زیرا هزینه ساختن معرق های لعاب صدفی دار به مراتب کمتر از هزینه آجرهای کاشی مینایی بود و علت این امر واضح است. زیرا در کاشی لازم بود پس از کشیدن رنگ و نقش یک بار دیگر آن را در کوره گذارند و این عمل گذشته از هزینه اضافی که داشت؛ چندان مورد اطمینان نبود و حتی ممکن بود کاشی ها از کوره سالم بیرون نیاید.

هنر صنعت معرق کاری در قرن های نهم و دهم هجری به منتهای ترقی خود رسید و تا دوره صفوی در اوج خود بود و شهرهای اصلی معرق کاری در این دوره ها اصفهان ، یزد ، کاشان ، هرات ، سمرقند و آران و بیدگل بودند.

معرق چوب در دوره قاجاریه به شیوه جایگزینی بوده، اما معرق به شیوه جدید (تکه چینی) نیز در این دوره متداول بوده است. معرق در این دوره اغلب روی مبلمان دیده می شود و به همراه چوب مفتول های فلزی نیز در حاشیه قطعات به کار رفته است.

در دوره معاصر ، هنر معرق همپای حرکت زمان پیشرفت کرد و تحولات و نوآوری های مختلفی در آن پدیدار شد. برای آشنایی با مسیر حرکت این هنر، باید به اولین کارگاه منبت و معرق اشاره کرد که در سال 1310 تحت سرپرستی استاد احمد امامی، تأسیس شد. ابتدا اهم فعالیت آن کارگاه، منبت کاری بود و به تدریج در کنار آن هنر معرق نیز پای گرفت. امروزه این هنر به شیوه های گوناگونی استفاده می شود که در ادامه با آنها آشنا خواهید شد.

تاریخچه معرق چوب

اما معرق روی چوب هنری است که کلمه معرق به آن گره خورده است. این هنر به گفته محققان بعد از معرق کاشی رواج یافته است اما همانگونه که گفتیم به دلیل آنکه طول عمر چوب کمتر از کاشی یا فلز است نمونه های قدیمی از آن موجود نمی باشد. برخی می گویند معرق چوب الهام گرفته از معرق کاشی است و زمانی که نسبت به معرق کاشی کم توجهی شد معرق چوب رونق یافت.

از قدیمی ترین آثار معرق روی چوب شانه ای است چوبی که در کاوش های شهر سوخته یافت شده است برخی معتقدند که این شانه را تاجرانی که به ایران می آمدند با خود آورده اند اما کاوش هایی که بر سطح چوبی این شانه انجام گرفته است نشان دهنده وجود طرح ها و نقوش ایرانی بر روی آن است. عمر این شانه را به پنج هزار سال پیش از میلاد تخمین زده اند. این هنر در دوران مغول ها رواج یافت و در دوران صفویه به اوج خود رسید.

از هنر معرق بر روی چوب برای تزئین، در و پنجره و مبلمان و میزها استفاده می کرده اند. چندین نوع رنگ چوب برای پیاده کردن نقوش متنوع در معرق کاری استفاد می شود که در این میان چوب های چوب های آبنوس، فوفل، گلابی، سنجد و توت از اصیل ترین و کاربردی ترین چوب ها بودند. اما در مواردی از مصالحی غیر از چوب نیز در ساخت آثار معرق استفاده می شد . عاج فیل، استخوان شتر، صدف طبیعی، و برش هایی از خاتم و فلزات از این دست مصالح بودند که جلوه و زیبایی مخصوص به خود را داشتند.

مراحل معرق کاری

در ساخت معرق روی چوب ابتدا طرح مورد نظر را که روی یک کاغذ می کشند و یا آن را چاپ کرده و بر روی یک زمینه چوبی می چسبانند سپس با کمان اره مویی آن را به چندین قسمت برش می دهنند. سپس تکه های به دست آمده را که به آن شابلون نیز می گویند بر روی زیر کار اصلی میخ می کنند. در این مرحله هنرمند رنگ هایی که برای این طرح احتیاج دارد را در میان چوب های رنگی انتخاب می کند و آن ها را به اندازه شابلون ها برش می دهد و جای آن ها بر روی سطح اصلی کار می چسباند.

به غیر از کاشی و چوب ، امروزه با شیشه و چرم و فلز نیز معرق کاری انجام می شود که همگی از هنر های نوپایی هستند. در معرق کاری روی شیشه یا همجوشی ابتدا شیشه به اندازه قطعات دلخواه برش داده می شود و سپس شیشه ها را رنگ می کنند و در کنار یکدیگر قرار می دهند، در مرحله بعد کار را درون کوره می گذارند در این مرحله حرارت باعث به هم چسبیدن و یا به اصطلاح جوش خوردن شیشه ها به یکدیگر می شود. این هنر را یک هنر وارداتی می دانند که از اروپا و کشور هایی مانند ایتالیا و اسپانیا به ایران آمده است.

هنر سوخت معرق پوست

یکی از زیباترین جلوه ای هنر ایرانی، هنر سوخت معرق پوست است. این هنر مجموعه ای از چندین هنر ناب ایرانی است و فردی که این هنر را بداند یعنی بر ده رشته از صنعت و هنر تسلط دارد. این رشته ها شامل تهیه پوست، طراحی، الوان سازی، معرق کاری، منبت کاری، تذهیب، تشعیر، خوشنویسی، طلااندازی و صحافی. پیشینه آن به دوران پیش از تیموریان می رسد و طرح های کاربردی در آن ابتدا اشکال ساده و هندسی بودن اما با گذشت زمان و رونق یافتن هنر نقاشی ایرانی نقوش تذهیب، اسلیمی، مینیاتور و طرح های دیگر نیز در این هنر به کار برده شد. از هنر سوخت معرق پوست بیشتر در جلد کتاب های نفیس از جمله قرآن استفاده می شد.

از آنجا که هنر معرق (کنار هم قرار گیری قطعات) بیشترین جلوه اصلی را به این کار می دهد جدا از تمام هنر هایی که در سوخت معرق پوست به کار برده می شود آن را به نام معرق چرم می شناسند.

اساتید معرق کاری چوب ایران

در طی سالیان، معرق همپای حرکت زمان پیشرفت کرد و تحولات و نوآوری های مختلفی در آن پدیدار شد. برای آشنایی با مسیر حرکت این هنر، باید به اولین کارگاه منبت و معرق اشاره کرد که در سال 1310 تحت سرپرستی استاد احمد امامی، تأسیس شد باید اشاره کرد و همچنین از اساتید متقدمی چون پرویز زابلی، عباس شه میرزادی، علی و خلیل امامی ، و احمد رعنا یاد کرد. ابتدا اهم فعالیت آن کارگاه، منبت کاری بود و به تدریج در کنار آن هنر معرق نیز پای گرفت. این هنر در آغاز برای تزئین سطح میز، بوفه، در و تکیه گاه صندلی به کار برده می شد، و تنها نقش های اسلیمی یا گره یا پنج رنگ محدود چوب های آبنوس، فوفل، گلابی، سنجد و توت مورد استفاده قرار می گرفت و گاه برای تنوع، از برش های خاتم برای اشباع نقش ها استفاده می کردند. رنگ خاتم ها به همان پنج رنگ فوق الذکر محدود بود و به خاتم چوبی شهرت داشت.
در آن ایام، شیوه معرق کاری در مقایسه با روش امروزی بسیار متفاوت بود و بیشتر به روش معرق هندی اجرا می شد. بدین طریق که هنرمندان ابتدا به وسیله کارد مخصوص منبت، محل قرار گرفتن نقش ها را روی شیء مورد نظر مطابق طرح می کندند و سپس نقش ها را از چوب های رنگی به وسیله ی مته ای که اختصاص به تعمیر چینی داشت و سوهان های مخصوص و ارّه ای به نام چکی، دوربُری می کردند و در محل مقرر قرار می دادند.

معرق چوب از همان ابتدا برای تزئین به کار گرفته شد. اغلب برای زیبایی سطح میز، بوفه، کتابخانه و لوازم چوبی از نقش هایی اسلیمی استفاده می شد.
شما نیز با شرکت در کلاس های آموزش تخصصی منبت کاری میتوانید از این هنر در خلق آثار هنری و دکوری مختلف بهره ببرید مناسب ترین چوب های رایج در معرق چوب نیز آبنوس، گلابی، توت و سنجد است که هر کدام در رنگ و بافت متفاوتی وجود دارند. از آثار فاخر معرق کاری مربوط به سال های 1313 و 1314 می توان دو تابلوی ارزشمند را نام برد که اولی هنر دست استاد احمد رعنا و با طرح دوسوارکار بوده و دومی اثر هنرمند بی بدیل استاد عباس شه میرزادی است که طرح یک زن را با ظرافت تمام ایجاد کرده است.

از سال 1334 به بعد تنوع رنگی بیشتری در معرق کاری به کار گرفته شد. استاد محمد طاهر امامی از پیشگامان سبکی جدید با رنگ های متفاوتی در معرق می باشد ایشان پدر معرق کاری ایران نامیده می شوند.
این سبک جدید با به کارگیری مواد شیمیایی ایجاد می شد و دیگر معرق محدود به چند رنگ خاص نبود. به این ترتیب انواع چوب های صنعتی نیز توانستند در عرصه معرق کاری حضور یابند.

تابلوی مرغ و آشیانه استاد محمد طاهر امامی که در سال 1342 رونمایی شد یکی از با ارزش ترین آثار با چوب های صنعتی و تنوع رنگی است. معرق تمام برجسته کاری است که برای اولین بار در این اثر دیده شد.
تابلوی مرغ و آشیانه با استفاده از مرغی کاملا حجم دار و برجسته از جنس صدف ساخته شده که در زیبایی بی نظیر است. نمونه کارهای گروه هنری استاد طاهر امامی حتی به خارج از مرزهای ایران هم راه یافته است.
منبر معرق، منبت با گره چینی و معرق دوار، خطاطی شده توسط خود استاد یکی از معروف ترین کارهایی است که به سفارش مسجد هامبورگ ساخته شده است. این اثر فاخر در سال 1347 به اتمام رسید.

انواع زمینه در معرق کاری چیست

معرق کاری هنر چیدمان ریز در کنار یکدیگر است اما این تکه های کوچک نمی توانند به تنهایی استحکام لازم را داشته باشند بلکه می بایست بر روی سطحی قرار گیرند.
به سطحی که معرق بر روی آن انجام می شود زمینه گویند. در معرق کاری به طور معمول دو نوع زمینه مورد استفاده قرار می گیرد.

برخی از تحولات هنر معرق :
نمایش بُعد از طریق فضاسازی، که تحولی در ترکیب بندی های سطح گذاشته است. (تابلو بزم درویشان).
استفاده از فلزات و سنگ (تابلو گلدان گل و زنان عشایر)
نمایش نقش در دو سطح (دو پلانه)
نشان دادن عمق با استفاده از پلی استر(polyester) (تابلو عقاب)

انواع معرق از نظر زمینه

معرق زمینه چوبمعرق زمینه رنگ (پلی استر): معرق در هر زمینه ای که کار شود می تواند به صورت تزئینی و یا کاربردی به کار گرفته شود منبت را می توان برای نمای راه پله، درب، سطح میز، قاب پنجره، اجناس تزئینی مورد استفاده قرار داد.
تنها چیزی که می توان ارزش معرق کاری را بیشتر کند تکه های چوب به کار رفته در آن است که باید ضخامتی بین 2 تا 3 میلیمتر بوده و از چوب هایی سالم و بدون ترک خوردگی و یا پوسیدگی استفاده شود.
بدیهی است هر چه چوب خشک تر باشد بهتر است و امکان ترک خوردن در آینده وجود ندارد.

معرق چوب هنری است که هم به صورت تزئینی (تابلویی) و هم به صورت کاربردی مورد استفاده قرار می گیرد. که انواع کاربردی آن عبارت است:

1) صفحه میز

2) جام درب

3) پارکت، راه پله، سقف و غیره.

مواد اولیه معرق

مصالح چوبی

در معرق چوب از انواع چوب رنگی استفاده می شود مانند : سنجد ، عناب ، نارنج ، گردو ، شمشاد ، اقاقیا ، توت ، چنار ، زبان گنجشک ، توسکا ، آزاد، آبنوس و غیره.

این چوب ها را در اندازه های متفاوت و به قطر حدوداً 5 میلی متر برش زده و پس از خشک کردن آن در اختیار معرق کاران قرار می گیرد.

مصالح غیر چوبی

مصالح طبیعی مانند : عاج فیل ، استخوان و صدف

مصالح مصنوعی مانند : صدف مصنوعی ، خاتم ، مس و برنج

ابزار و وسایل مورد نیاز در ساخت معرق چوب

1) میز کار

2) تخته پیشکار : قطعه چوبی است مستطیلی شکل که معمولاً از نئوپان برای آن استفاده می شود که به طول 20 و عرض 10 سانتیمتر می باشد که یک طرف عرض آن به لبه میز با میخ نصب می شود و از طرف دیگر شیاری مثلث شکل ایجاد می کند و از این شیار برای خرد کردن و دوربری چوبها استفاده می شود.

3) کمان اره : کمان اره از چند قسمت کمان ، دسته ، پیچ و خروسک تشکیل شده است کاربرد این وسیله برای برش چوب و فلز می باشد.

4) تیغه اره مویی : تیغه اره را بر روی کمان اره نصب می کنند و با آن برش می دهند. تیغه اره مویی بر دو نوع می باشد: چوب بر و فلز بر. تیغه اره چوب بر تیغه ای است که برای برش چوب به کار می رود و تیغه های ان به صورت جفت جفت می باشد در معرق معمولا از شماره های 2 صفر و 3 صفر استفاده می شود. تیغه اره فلز بر تیغه ای است که برای برش فلز به کار می رود و تیغه های آن با فاصله های یکسان و تک تک می باشد.

5) چکش : چکش است معمولی که در معرق از نوع 100 گرمی آن استفاده می شود که برای کوبیدن به کار می رود.

6) گازانبر : وسیله ای است فلزی شامل دو دسته و دو لبه قوس دار که برای بیرون آوردن میخ از محلی که چوب ها را موقتاً بهم متصل کرده است استفاده می شود.

7) چسب :

در معرق از 3 نوع چسب استفاده می شود :چسب فوری : برای چسباندن طرح بروی تخته سه لایی می باشد. چسب چوب : برای چسباندن قطعات چوبهای رنگی بر روی زمینه در کنار هم استفاده می شود . چسب کاغذی : برای گرفتن قاب دور تخته نئوپان زمینه کار برای ریختن رزین و پلی استر.

8) میخ : در معرق از سه نوع میخ استفاده می شود:میخ سایه : بسیار ریز با نوک باریک به طول 8 میلیمتر است و در مرحله ای که نقشهای بریده شده موقتاً بر سطح کار نصب می شوند مورد استفاده قرار می گیرد. میخ سنجاقی : میخی ریز به طول 12 میلیمتر است که برای نصب مدل بر سطح کار تخته پشت کار ، چند سه لایی استفاده می شود. میخ کبریتی : میخی بزرگتر از دو نوع قبلی است و طول تقریبی آن 5 سانتیمتر است که در کارهای جانبی مورد استفاده قرار می گیرد.

9) دستگاه پولیش : که از آن در چند مرحله استفاده می شود ، از این دستگاه برای پولیش کردن و سمباده کردن سطح معرق مورد استفاده قرار می گیرد.

10) سمباده لرزان : دستگاهی است برای صاف کردن سطح معرق پولی استر شده و چوبی زدایی سطح کار.

11) کمپرسور(Compressor) : برای پاشیدن پلی استر و رنگ بر روی سطح ، دور و پشت کار از آن استفاده می شود.

12) بتونه : برای بتونه و صاف کردن دور و پشت کار.

13) رزین : خمیری است که با رنگ فوری مشکی مخلوط می شود سپس کبالت و پر اکسید را با نسبت 1 به 3 را با آن اضافه کرده و روی سطح کار معرق خام می ریزد.

14) پلی استر : خمیری است شفاف که مانند رزین است و همان مراحل را طی می کند البته بدون رنگ می باشد.

15) شر پولیش ، پولیش سفید و قرمز : برای براق کردن سطح پلی استر می باشد که با کله نمد و پوست بره روی سطح کار را صیقل می دهند.

اجرای کلی طرح معرق

طرح را بر روی تخته سه لا با چسب می چسبانند ، سپس بوسیله کمان اره بر روی تخته پیشکار مدل را خرد می کنند سپس قطعه های خرد شده را با میخ سایه بر روی چوب های رنگی نصب می کنند.

سپس بوسیله کمان اره، تیغه اره مویی را بر دور مدل را بر روی چوب رنگی برش می دهند و قطعه را در جای خود بر روی زمینه بوسیله چسب چوب می چسبانند ، به دلیل اینکه چسب چوب داری آب می باشد و باعث تاب برداشتن چوب می شود. برای جلوگیری از تاب برداشتن بوسیله میخ سایه کناره های چوب را به زمین نصب می کنند تا چسب آن خشک شود.

برخی مواقع می توان بجای چوب رنگی از صدف و عاج ، فلز ، مس نیز استفاده کرد پس از اتمام کار دور زمینه کار را با چسب کاغذی می چسبانند تا به صورت یک قالب در بیاید سپس خمیر رزین را در درست کرده بر روی زمینه می ریزند و می گذارند تا خشک شود پس از خشک شدن بوسیله دستگاه پولیش روی سطح کار را سمباده زبر می زنند تا سطح کار به یک اندازه شده و روی آن پستی و بلندی وجود نداشته باشد.

سپس سمباده نرم می زنند تا خطهای را که سمباده زبر ایجاد کرده را از بین ببرند بعد از این مرحله پلی استر را درست کرده بوسیله کمپرسور آن را روی کار می پاشند و می گذارند تا خشک شود سپس بوسیله سمباده لرزان چربی های روی کار را از بین می برند و سپس بوسیله کاغذ سطح آن را خمیر پولیش قرمز و سفید می زنند بعد از این مرحله بوسیله پوست بره روی سطح کار را شیر پولیش می زنند تا کاملاً براق شود. بعد دور و پشت کار را بتونه کرده پس از خشک شدن رنگ فوری و تینر را مخلوط کرده و بوسیله کمپرسور روی آن می پاشند.

مراحل اجرای طرح معرق

1) طرح یا نقشه

ابتدا طرح یا نقشه مورد نظر را انتخاب کرده و به اندازه مورد دلخواه درمی آوریم. در انتخاب طرح معرق هیچگونه محدودیتی نیست به راحتی می توان از طرح های مختلفی چون گل و مرغ ، اسلیمی ، مینیاتور ، رئال ، نقاشی رنگ روغن و آبرنگ و… استفاده کرد. بعد از انتخاب شدن طرح باید تخته سه لایی به اندازه ابعاد طرح تهیه کرد و بهتر است که از تخته سه لایی سفید ایرانی دو طرف سالم استفاده شود. سپس مقداری چسب فوری روی سه لایی ریخته و به وسیله کاردک کاملا آن را روی تخته سه لایی پخش می کنیم بطوری که تمامی سطح تخته سه لایی را چسب گرفته باشد. البته باید توجه داشت که مقدار چسب نباید زیاد باشد و کاملا به صورت تخت پخش شود زیرا در غیر این صورت باعث چروک شدن کاغذ می شود سپس طرح مورد نظر را از گوشه کار و از قسمت عرض روی تخته قرار می دهیم. همزمان هنگام پهن کردن کاغذ روی تخته سه لا با یک خط کش فلزی روی کاغذ می کشیم تا حباب ایجاد شده در زیر کاغذ گرفته شود و کاغذ چروک نشود. برای اطمینان از اینکه دیگر هوایی در زیر طرح نمانده باشد ، یک کاغذ یا روزنامه روی طرح قرار می دهیم و با دستمال یا پارچه روی آن می کشیم تا طرح چروک نشود.

2) انتخاب زیر کار:

زیر کار مورد استفاده در معرق معمولا 3 نوع می باشد :

1) تخته چند لا

2) نئوپان

3) کلاف

اگر ابعاد کار کوچک باشد می توان از تخته چند لا و نئوپان(chipboard) برای زیر کار استفاده کرد. لازم به ذکر است که نئوپان به خاطر سنگینی کمتر از تخته چند لا مورد استفاده قرار می گیرد. اما اگر ابعاد زیر کار بزرگ باشد از کلاف استفاده می شود. بدین صورت که ابتدا چوبهای دور و داخل کلاف را توسط دستگاه کندگی می کنیم تا تمام چوبها به یک ضخامت در آیند. (2.5 الی 3) و بهتر است که این چوب ها از جنس چوب سوزنی برگ باشند چون درصد کشیدگی آن کمتر از پهن برگان است.

سپس چوب های دور کلاف را به صورت اتصال زبانه به هم اتصال میدهیم و سپس داخل کلاف را به اندازه 10 الی 15 سانتیمتر به وسیله شبکه یا تخته سه لا به اندازه دستگاه پرس گرم پرس مینماییم. بعد از پرس شدن چسب های اضافی دور کلاف را با سوهان یا چوب ساب بر میداریم ضمنا تخته سه لایی که جهت کلاف مورد استفاده قرار میگیرد باید از دوام بالایی برخوردار باشد تا در برابر فشارهای ناشی از پلی استر مقاوم باشد.

3) خرد کردن مدل:

بعد از انتخاب زیر کار مناسب تخته سه لایی که طرح را روی آن چسبانیده ایم کاملا گونیا مینماییم. وقتی مطمئن شدیم کاملا گونیا شده طرح را به قسمت های کوچکتر تقسیم می نماییم سپس این قطعات را به وسیله میخ روی زیر کار ثابت می کنیم آنگاه یکی از قطعات را انتخاب نموده و آن را بر حسب طرح مورد نظر دوربری می کنیم وقتی تمام طرح برش داده شد، آنگاه چوب های رنگی مورد نظر را انتخاب می نماییم. اگر تابلوی زمینه چوب باشد ابتدا زمینه را روی چوب مورد نظر به وسیله چسب چوب متصل میکنیم و شروع به برش زدن می نماییم (افراد راست دست در جهت عقربه های ساعت و افراد چپ دست در خلاف جهت عقربه های ساعت دوربری می نماییم) بعد از برش زدن چوب زمینه الگو یا مدل را به وسیله کاتر (چوب رنگی) جدا می نماییم و به جای مدل قرار میدهیم و بدین ترتیب برای اجزای کار همین روش را تکرار میکنیم تنها در رنگ و نقش و نوع چوب تفاوت دارد وگرنه از نظر نحوه کار تمامی قسمت ها یکسان است. برای ثابت نگه داشتن معرق قطعات چوب رنگی بریده شده در کنار یکدیگر از روش خال چسب زدن استفاده می نماییم بعد از اینکه تمام قسمتها را برش زدیم باید کار پرس انجام دهیم.

4) پرس کردن:

دو نوع پرس داریم: 1) پرس گرم ، 2) پرس سردپرس گرم: به وسیله دستگاه پرس انجام میشود که در این پرس دما و فشار برای پرس لازم است و چسبی که برای پرس استفاده میشود چسب گرم میباشد. پرس سرد: چسب چوب را با پودر رنگی مورد نظر که به رنگ چوبها نزدیک است مخلوط کرده سپس چسب را بر روی زیر کار به وسیله کاردک یا قلم مو پخش می کنیم و طرح مورد نظر را روی آن قرار میدهیم سپس روی طرح ابتدا نایلون و سپس پارچه یا پتو قرار میدهیم علت استفاده از پارچه یا پتو این است که چوب هایی که در معرق استفاده می کنیم ضخامت شان یکسان نیست و پتو یا پارچه سطح تابلو را هم سطح میکند سپس روی پتو یک چند لایی به اندازه تابلوی معرق شده می گذاریم بعد از آن قید یا چوب رو و زیر تابلو قرار می دهیم بدین ترتیب دو چوب دقیقا روی هم قرار بگیرند و بعد از آن دو پیچ دستی را به دو قسمت قید می بندیم و محکم می کنیم. قابل ذکر است که تعداد قید بستگی به اندازه تابلو دارد؛ حدودا با فاصله 30 سانتیمتر قید یا چوب قرار می دهیم علت استفاده از چسب رنگی این است که زیر رنگ سفیدک نزند و کار زشت جلوه ندهد.

5) دوربری کناره های تابلو:

بعد از پرس شدن اگر دارای اضلاع ناصاف باشد کناره های کار را گونیا می کنیم و بعد به وسیله دستگاه آن را رنده کرده و دور تابلو را قاب می کشیم.

6) پرداخت تابلو:

بعد از پرس و دوربری کناره های تابلو، مرحله پرداخت و کار رنگ انجام می دهیم.

ویژگی های کیفی معرق چوب

برای انتخاب و خرید یک اثر معرق با کیفیت و عالی باید به نکات ذیل توجه داشت :

اثر معرق کاری شده باید دارای چوبی کاملا خشک باشد. چنانچه چوب خیس باشد ، پس از خشک شدن به صورت چشمگیری تغییر ابعاد داده و کوچک شده و یا دچار تابیدگی می شود. سطح اثر باید کاملا صیقلی باشد. تکه های پازل مانند چوب به خوبی در کنار هم قرار گرفته باشند و درز و شکافی در میان آن ها دیده نشود. در یک اثر معرق نفیس معمولا از قطعات فلز ، استخوان و صدف نیز استفاده می شود اما کاربرد آن ها باید بجا بوده و میزان استفاده از آن ها به نحوی باشد که نمای قطعات چوبی را تحت تاثیر قرار ندهد. فلزات مورد استفاده در معرق چوب باید از ثبات رنگ و دوام کافی برخوردار باشند تا در اثر برش و پرداخت ، اثر دچار خدشه نگردد. ضخامت ورق فلز مصرفی و لایه های چوبی باید به یک اندازه باشد تا سطح نهایی اثر صاف و یکنواخت شود. سفیدک در کار دیده نشود. (گاهی اوقات چسب چوب در اثر به صورت دانه های سفید دیده می شود که اصطلاحا به آن سفیدک می گویند.) هر چه از قطعات چوبی ریزتری در تابلو استفاده شده باشد ، تابلو از ارزش بیشتری برخوردار می شود.

جایگاه معرق کاری در دکوراسیون داخلی

در دکوراسیون داخلی(Interior decoration)، معرق کاری اهمیت زیادی دارد. خلاقیت با دستان هنرمند معرق کار و استفاده از ابزارهایی ساده در نماسازی و تزیینات دکوراسیون داخل منازل به کار گرفته می شود.
لابی آپارتمان یکی از اماکن پرکاربرد هنر معرق در ساختمان های مسکونی است که جلوه بصری بسیار زیبایی نیز دارد.

می توان گفت که معرق هنری است که ریشه در تاریخ این مرزو بوم دارد و توانسته در معماری مدرن و طراحی داخلی نیز هماهنگ با هنر معاصر پیشرفت کند. خوشبختانه امکان آموزش و فراگیری این هنر ظریف وجود داشته و می توان با گذراندن دوره های آموزشی وارد این حرفه شد.

مراحل معرق چرم

مراحل خلق این هنر از انتخاب پوست و آماده کردن آن شروع می شود (که بیشتر به دلیل جنس خاص آن از پوست بز استفاده می شود.).

بعد از آن طرح مورد نظر روی آن انداخته می شود. دز این مرحطه طرح روی کاغذ پوستی کشیده می شود بعد با سوزن زدن روی آن طرح به چرم منتقل می شود.

بعد از آن نوبت به برش می رسد. در این مرحله متن کار با دقت بسیار فراوان برای معرق و مشبک برش می خورد.

سپس با کمک قالب های حرارت دیده روی چرم را منبت کاری می کنند تا برجستگی های یک یا دو میلیمتری ایجاد شود و نه بیشتر.

سپس کار اصلی یا همان معرق کاری شروع می شود. این مرحله مرحله ی انتقال، انطباق و نصب نقوش روی زمینه کار است. یعنی باید نقوشی را که معرق و منبت کردیم روی زمینه در جای اصلی خودش قرار دهیم.

این هنر از هنر های بسیار پرکار است و در کنار ارزش مادی آن ان از ارزش معنوی بسیاری نیز برخوردار است؛ زیرا هنر مند تمام قوای خود را در هنر به کار می برد تا دست به خلق چنین اثر خارق العاده ای بزند.

هنر سوخت معرق پوست در حال حاضر متاسفانه در حال فراموشی است و تعداد بسیار معدودی از هنرمندان هنوز به این حرفه مشغول هستند البته دلیل ان می تواند سختی و مشقت کار سوخت و زمان بر بودن هنر سوخت باشد.

اساتید معرق پوست

از اساتید برجسته این سبک استاد میرمحمد معلم خوشنویس اصفهانی، استاد تقی کلباسی (کرباسی) و استاد حسین خطایی(ختایی) و خواهر ایشان عفت ختایی هستند.

تفاوت منبت کاری با معرق کاری چیست؟

در بین هنرهای اصیل ایرانی و صنایع دستی این مرزو بوم زیبایی های بسیاری را می توان بر شمرد.از این میان منبت کاری و معرق کاری توانسته اند در کنار یکدیگر اوج هنر و زیبایی را ایجاد کنند.هنرمندان صنعت کار با ادغام تکنیک های معرق و منبت روی چوب طرح هایی به زیبایی هر چه تمامتر را به جهان عرضه کنند.منبر سفارشی هامبورگ نمونه ای از هماهنگی منبت و معرق با جلوه هایی بی نظیر است که نظر هر بیننده ای را جلب می کند.به طوری که بسیاری از تماشاگران متوجه تفاوت بین قسمت های معرق کاری شده با بخش های منبت کاری نمی شوند.

به راستی تفاوت بین منبت و معرق چیست؟ منبت به مفهوم کنده کاری است که بر روی چوب انجام می گبرد.منبت کاری هنری است که ریشه در تاریخ ایران دارد.اولین هنرمندان منبت کار در واقع همان انسان هایی هستند که برای اولین بار از ابزار استفاده کردند.شاید بتوان گفت کشف فلز و ساخت ابزار نقطع عطفی در هنرهای دستی همچون منبت کاری و معرق کاری است.ابزار های تیز و برنده که با اشکال به خصوصی ساخته شده اند در دستان هنرمند صنعت کار به زیبایی هر چه تمامتر به کار گرفته میشود.

معرق به معنای نوعی از چیدمان است که تکه های ریز چوب را در کنار یکدیگر شکل می دهد.تکه های ریز چوب های رنگارنگ طبیعی در کنار یکدیگر تبدیل به اشکالی زیبا و چشم نواز خواهند شد.معرق چوب نوعی نقاشی است که بر روی چوب کشیده می شود و به جای قلمو و رنگ، از تیغه اره استفاده می شود.

هر دو این هنرهای زیبا از ابزارهایی نتیز و برنده استفاده می کنند و طرح های زیبا و بدیع را نمایان می سازند.اما نکته ظریفی در منبت وجود دارد که در معرق دیده نمی شود و ویژگی هایی در معرق کاریبه چشم می خورد که در منبت کاری وجود ندارد و این در نوع به کار گیری ابزار، انجام و پیاده سازی کار است.معرق با برش های چوب به اشکال مختلف معنا پیدا می کند و منبت با حجم سازی و حجم دادن به چوب جان می گیرد.در منبت کاری از هر سبکی که استفاده شود منجر به حجم سازی می شود.به طور کلی منبت در سه روش انجام می شود:

حکاکی، برجسته سازی و پیکر تراشی

در هر سه این فنون مهارت های به کار گرفته شده باید بتوانند حجمی را به نمایش بگذارند.همه کنده کاری ها، گود برداری ها، کندن و تراشیدن ها در نهایت یک حجم واقعی را به نمایش خواهند گذاشت.در منبت طرح نهایی از زمینه جدا شده است این جدایی یا به صورت بیرون زدگی است ویا به صورت گود برداری ولی آنچه مسلم است طرح حجم دار نهایی است.در معرق کاری همه چیدمان بر اساس قرارگیری بر روی سطح انجام می شود.برش هایی که با ابزارها داده می شود در هماهنگی کامل با یکدیگر است.ابتدا طرح مورد نظر را بر روی کار کپی کرده و با ابزار مخصوص شیارهایی را در اطراف طرح ایجاد می کنند.سپس باید تکه های ظریف چوب بر روی طرح به درستی جایگزین شوند.چوب های مورد استفاده در منبت و معرق از گونه های متفاوت است و بیش از60 تا 70 چوب از درختان مختلف را شامل می شود.

هر کدام از این چوب ها در رنگ متفاوت و با سختی مختلفی وجود دارند که می بایست به درستی در طرح استفاده شوند.فرق چوب به کار رفته در منبت کاری و معرق کاری بیشتر در روغنی بودن آن است.در معرق هرگز از چوب های روغنی نظیر پسته و بادام استفاده نمی شود زیرا می توانندروغن خود را بر روی تابلو انتشار داده و موجب بد رنگی طرح نهایی می شوند.روغن چوب در اثر خشک شدن به صورت شوره سفید رنگی بر روی چوب دیده می شودکه اصلا خوشایند نیست و از ارزش کار هنری کم می کند.

ابزارهای مورد استفاده در منبت و معرق

کمان اره ای یو شکل که برای برش ابزار بسیار مناسبی است
میخ سایه: این وسیله همان میخی است که در کفاشی نیز از آن استفاده می شود.
میخ سایه بیشتر در معرق و برای سفت کردن چوب مورد استفاده قرار می گیرد.
میخ کش نیز برای کشیدن میخ به کار گرفته می شود.

پنس در اشکال مختلف وجود دارد و برای برداشتن قطعات ظریف در معرق کاربرد فراوانی دارد.
سوهان برای از بین بردن لبه هاب تیز و ناصاف استفاده می شود.
درخش یا تیزک:برای برداشتن طرح از روی کار وسیله ای بسیار مناسب است.

هنرهای اصیلی همچون منبت و معرق در کنار یکدیگر می توانند بهتر دیده شوند.هنرمند با تجربه با به کارگیری خلاقیت ذاتی می تواند به خوبی از ظرافت های موجود درصنایع دستی و هنری بهره ببرد برای مثال : طرح وسط یک میز می تواند معرق کار شود و اطراف و دور پایه ها منبت کاری شود.